Τι Σημαίνει Αλλάζω το Σύστημα;
Αλλαγή συστημάτων… Μία πολύ μεγάλη κουβέντα που απασχολεί τους ανθρώπους καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους, συνειδητά ή ασυνείδητα. Μία κουβέντα που την ανοίγω πολύ συχνά είτε στο πλαίσιο της δουλειάς μου είτε σε προσωπικό επίπεδο. Μία κουβέντα που γίνεται όταν ψάχνουμε να βρούμε ποιο μπορεί να είναι το θετικό αντίκτυπο των projects που υλοποιούμε, γιατί ουσιαστικά στοχεύουμε στο να αλλάξουμε κάποιο σύστημα μέσα από τις δράσεις μας.
Τι είναι σύστημα και πώς λειτουργεί
Όμως για να καταλάβουμε πώς μπορούμε να αλλάξουμε ένα σύστημα, θα πρέπει πρώτα να ορίσουμε την έννοια του συστήματος και να δούμε και πώς λειτουργεί ένα σύστημα που απαρτίζεται από ανθρώπους, από ζωντανούς οργανισμούς.
Κάθε σύστημα είναι ένα οργανωμένο σύνολο μερών τα οποία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους ώστε να πετύχουν έναν συγκεκριμένο στόχο. Ένα σύστημα για να λειτουργήσει απαιτεί πόρους με τους οποίους υλοποιεί μία σειρά από διεργασίες και παράγει συγκεκριμένα αποτελέσματα/προϊόντα τα οποία όλα μαζί καταφέρνουν να επιτελέσουν το σκοπό του συστήματος.
Αν ένα μέρος του συστήματος αλλάξει, τότε αλλάζει και η όλη φύση του συστήματος, γίνονται οι απαραίτητες προσαρμογές ώστε να συνεχίζει να υπάρχει και να κυνηγήσει το στόχο που έχει θέσει.
Τα συστήματα, όποια μορφή κι αν έχουν, είτε είναι φυσικά είτε είναι τεχνητά, μπορούν να θεωρηθούν μηχανές οι οποίες καθορίζουν πιθανότητες, πάντα σύμφωνα με τους στόχους που θέτουν γιατί απλούστατα είναι οι πηγές αυτών των πιθανοτήτων. Αυτές οι πιθανότητες παράγονται ως προϊόντα της λειτουργίας τους.
Αλλαγή συστημάτων
Ένα σύστημα που υπάρχει με αποτελεσματικό τρόπο μπορούμε να πούμε ότι βοηθάει τα μέρη του να αναπτυχθούν, να εξελιχθούν, να συνεχίσουν να υπάρχουν στο σύνολό τους. Δηλαδή οι πιθανότητες που δημιουργεί για τα μέρη του είναι υπέρ των μερών του.
Όμως υπάρχουν και συστήματα τα οποία δυστυχώς δεν είναι καλά σχεδιασμένα και μέσα από τις πιθανότητες που δημιουργούνται ευνοούνται μόνο κάποια μέρη τους και όχι όλα. Για να επιτευχθεί δηλαδή ο στόχος τους θυσιάζουν κάποια στοιχεία τους, κάποιες από τις οντότητες που τα συνιστούν.
Όταν λέμε ότι θέλουμε να αλλάξουμε ένα σύστημα, τότε ουσιαστικά αυτό που εννοούμε είναι ότι θέλουμε να αλλάξουμε τις πιθανότητες που δημιουργεί για τα στοιχεία που το απαρτίζουν και να τις μετατρέψουμε όλες σε ευνοϊκές υπέρ όλων των μερών. Ή θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να μηδενίσουμε τις πιθανότητες εκείνες που δημιουργούν προβλήματα για κάποια μέρη του.
Για να αλλάξουμε ένα σύστημα θα πρέπει να αλλάξουμε τους κανόνες που το κυβερνούν ή να αλλάξουμε την κουλτούρα που επηρεάζει το σύστημα, όταν πρόκειται για ανθρώπινα συστήματα, για την κοινωνία μας (Heath, 2020).
Σε μία χώρα όπως η Τανζανία που θεωρείται από τις πιο φτωχές χώρες του κόσμου, δεν θα λύσουμε το πρόβλημα που δημιουργείται από αυτό το σύστημα που υφίσταται και λειτουργεί υπέρ των λίγων, με το να προσφέρουμε εκπαίδευση στους ανθρώπους για το πώς μπορούν να διαχειρίζονται τα λεφτά τους πιο αποτελεσματικά, γιατί πολύ απλά οι πιθανότητες που δημιουργεί το άδικο σύστημα δεν θα μειωθούν από ένα μέτρο σαν αυτό. Θα πρέπει να αλλάξουμε τους κανόνες αυτού του συστήματος. Θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να μετατρέψουμε τις πιθανότητες που δεν είναι υπέρ των πολλών ανθρώπων που ζουν εκεί σε πιθανότητες που θα ευνοούν αυτούς τους ανθρώπους να βγάζουν χρήματα. Σε πιθανότητες οι οποίες δημιουργούν ευκαιρίες.
Το ζήτημα δεν είναι να εκπαιδεύσεις έναν αγρότη σε θέματα διαχείρισης της επιχείρησής του όταν αυτός δεν έχει να φάει και δεν έχει να πληρώσει. Ούτε είναι λύση να του δώσεις κάποια χρήματα ως δώρο, όπως έκανε πριν από κάποια χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση, γιατί έτσι δεν τον κινητοποιείς. Τον κρατάς πάντα υποχείριό σου.
Η λύση είναι το σύστημα να αλλάξει με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργήσει ευκαιρίες για τον αγρότη να βγάλει χρήματα. Να πουλήσει τη σοδειά του σε καλή τιμή, να αγοράσει τις πρώτες ύλες του σε καλές τιμές και αφού αυτά συμβούν, τότε να πας και να τον εκπαιδεύσεις για το πώς να διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά τους πόρους που έχει στα χέρια του.
Η πλασματική αλλαγή ενός συστήματος μέσω του δήθεν αντικτύπου
Αυτό που κάνουν πολλά από τα projects ή τα προγράμματα που τρέχουν αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη είναι να διατηρούν το άρρωστο σύστημα και όχι να το αλλάζουν. Όλες εκείνες οι οργανώσεις που νομίζουν ότι επιτελούν κοινωνικό έργο, ή όλοι εκείνοι οι μεγάλοι οργανισμοί που ποστάρουν με περηφάνεια πόσους ανθρώπους βοήθησαν να μάθουν κάτι περισσότερο από ό,τι ήξεραν, χωρίς να παρακολουθούν την μετέπειτα πορεία τους, όχι μόνο δεν αλλάζουν τους κανόνες του συστήματος, όχι μόνο δεν μετατρέπουν τις καταστρεπτικές πιθανότητες σε ευνοϊκές, αλλά τις επιδοκιμάζουν και τις ενισχύουν. Δεν αλλάζουν κανένα σύστημα, όπως βλέπουμε να αναφέρουν στην αποστολή τους ή στην πρόταση αξίας τους. Αυτό που κάνουν είναι να περιθάλπουν το άρρωστο σύστημα και να νιώθουν καλά με αυτό.
Το λεγόμενο impact για το οποίο κόπτονται ότι έχουν είναι φούμαρα. Αν πας και δεις τι συμβαίνει στα ενδότερα ενός μεγάλου project που έχει σκοπό να βοηθήσει μία μερίδα ανθρώπων της κοινωνίας να πάει μπροστά ώστε να μπορεί να καταφέρει να έχει μία αξιοπρεπή δουλειά και να ζει σε μία κατάσταση well-being θα δεις ότι από το διευθυντή μέχρι και το βοηθητικό προσωπικό, όλοι πληρώνονται. Έχουν μισθό και μάλιστα τα ανώτερα στελέχη καλοπληρώνονται και έχουν κι άλλα ατού. Οι μόνοι που δεν πληρώνονται αλλά εκπαιδεύονται για να μπορέσουν να αποκτήσουν το δικαίωμα να βγάλουν κάποια χρήματα, ενώ πεινούνε, είναι οι άνθρωποι που ονομάζονται ωφελούμενοι στο terminology αυτών των projects.
Δεν λέω ότι δεν χρειάζονται αυτά τα projects. Το θέμα είναι ότι ως projects έχουν συγκεκριμένη αρχή και τέλος, και μετά το τέλος έρχεται το χάος. Καμία αλλαγή συστήματος, καμία αλλαγή των ευνοϊκών πιθανοτήτων για όλα τα μέρη του συστήματος. Η αλλαγή του συστήματος θα μπορούσε να επέλθει μόνο αν όλα τα μέρη αυτού του συστήματος, μαζί, συλλογικά, απαιτούσαν βασικές αλλαγές στο τρόπο διακυβέρνησης της χώρας.
Πάρα πολύς κόσμος αυτή τη στιγμή στην ΕΕ λέει ότι αυτή δεν είναι ενωμένη Ευρώπη αλλά είναι η Ευρώπη των λίγων. Το σύστημα στην ΕΕ είναι άδικο. Οι πιθανότητες είναι πάντα υπέρ των οικονομικά ισχυρών. Απαιτούμε όλοι από τις κυβερνήσεις μας να πάνε να μας αντιπροσωπεύσουν στα συμβούλια και αν δεν πετύχουν αυτό που θέλουμε, τότε τις κατηγορούμε. Είμαστε κι εμείς μέρη αυτού του συστήματος. Είμαστε τα μέρη εκείνα των οποίων η ζωή ορίζεται από εκείνες τις πιθανότητες που δρουν υπέρ των λίγων. Τι κάνουμε όμως για να αλλάξουμε αυτές τις πιθανότητες; Καθόμαστε στον καναπέ μας, ανεβάζουμε και μερικά υβριστικά σχόλια στο FB και τέλος.
Και δεν φτάνει μόνο να έχουμε καλές προθέσεις. Να γινόμαστε εθελοντές. Γιατί όπως έχω εξηγήσει και στο άρθρο μου «Εθελοντισμός: Τυραννία της Βοήθειας ή Αλληλεγγύη;», τότε τρέφουμε περισσότερο τις πιθανότητες που δημιουργούν τα προβλήματα στο σύστημα.
Πώς μπορούμε να αλλάξουμε πραγματικά ένα σύστημα
Το σύστημα αλλάζει όταν υπάρχει θέληση, όταν υπάρχει σθένος, αλλά το σημαντικότερο, όταν συνειδητοποιούν τα μέρη του συστήματος που οδεύουν προς εξαφάνιση ή ζουν σε δύσκολες συνθήκες ότι πρέπει να μάθουν τα ίδια να πολεμούν για να αλλάξουν το σύστημα. Κάθε σύστημα αλλάζει εκ των έσω, όχι απ’ έξω και πάντα συλλογικά, βασιζόμενο όμως στη δύναμη του κάθε μέρους του.
Ας αναρωτηθούμε όλοι μας τι κάνουμε για να αλλάξουμε το άδικο σύστημα στο οποίο ζούμε. Τι υλοποιούμε σε καθημερινό επίπεδο ατομικά και συλλογικά για να αλλάξουμε τις πιθανότητες υπέρ μας.
Αν θέλουμε να αλλάξουμε τους κανόνες ώστε να αλλάξουμε και οι πιθανότητες υπέρ των αδικημένων μερών του συστήματος τότε θα πρέπει να αλλάξουμε τις εισροές του συστήματος με άλλες πιο δυνατές και πιο δυναμικές ώστε μετά τις απαραίτητες διεργασίες να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Καθήστε και καταγράψτε αυτές τις εισροές, τους πόρους που μπαίνουν αυτή τη στιγμή στο σύστημα που θέλετε να αλλάξετε και δίπλα σε αυτές κάντε μία άλλη λίστα με εκείνους τους πιο ενδυναμωμένους και πιο αποτελεσματικούς πόρους που μπορούν να προκαλέσουν την αλλαγή. Και μετά καταστρώστε το σχέδιο δράσης σας, θέτοντας όμως τα σωστά ερωτήματα. Προσπαθώντας να δώσετε λύσεις σε ερωτήσεις που ξεκινούν με το «Γιατί». Γιατί αν δεν το κάνετε αυτό τότε πολύ απλά θα κάνετε μπαλώματα στην καλύτερη περίπτωση και στη χειρότερη, θα δώσετε περισσότερη δύναμη στο υφιστάμενο άρρωστο σύστημα που θέλετε να αλλάξετε. Θα δώσετε περισσότερη δύναμη στις πιθανότητες που δεν δρουν υπέρ σας!
Δεν νομίζετε ότι είναι καιρός να ξυπνήσουμε από το λήθαργο που μας έβαλε το όποιο άδικο σύστημα και στο οποίο με τη θέλησή μας παραμένουμε ενεργά ως μη ευνοημένα μέρη του; Δεν νομίζετε ότι είναι καιρός να αλλάξουμε οπτική γωνία δράσης;
Δήμητρα Ζερβάκη, EMBA, PMP, TTT
Πηγή:
Health, D. (2020). Upstream. The Quest to Solve Problems before they Happen. Simon & Schuster, New York.
Image by: Jessica Peacock
