Η Οικονομία του Λουκουμά. Μία Απάντηση στο τι Μπορούμε να Κάνουμε για να Αποτρέψουμε την Καταστροφή του Περιβάλλοντος

Στην Ελλάδα, όπως και σε άλλα σημεία του πλανήτη μας, κάθε χρόνο βλέπουμε να συμβαίνουν οικολογικές καταστροφές που μπορεί να προέχονται από διάφορα αίτια. Ένα από αυτά; Οι φωτιές οι οποίες καταστρέφουν μερικώς ή ολοσχερώς γήινα οικοσυστήματα (άνθρωποι, ζώα, φυτά…) με τεράστιες επιπτώσεις στο μέλλον μας.

Όταν συζητάω με ανθρώπους για τέτοιου είδους καταστροφές, πολλές φορές βρίσκουν απέναντί τους έναν κυνικό άνθρωπο να τους λέει ότι δεν εκπλήσσεται. Να τους λέει ότι αν δεν αλλάξουμε τρόπο σκέψης και κατ’ επέκταση ζωής, ό,τι κι αν συμβαίνει στο φυσικό περιβάλλον-φωτιά, βροχή, σεισμός-θα έχει αδιανόητες συνέπειες.

Ναι, μπορεί οι φωτιές στην Ελλάδα πολλές φορές να οφείλονται σε εμπρησμό γιατί κάποιες μεγάλες εταιρείες που υποστηρίζουν τα συμφέροντα του φιλελεύθερου καπιταλισμού θέλουν να στήσουν τις business τους εκεί. Ναι, μπορεί αυτές οι φωτιές, όπως χιλιάδες άλλες ανά τον κόσμο, να οφείλονται σε περιβαλλοντικά αίτια. Ναι μπορεί οι ζημιές να είναι μικρότερες αν οι αυλές των σπιτιών ήταν καθαρές και δεν έχτιζε ο ένας πάνω στον άλλον μέσα στα δάση. Το να καθόμαστε όμως να στήνουμε λαϊκά δικαστήρια μέσα από το Facebook, ενώ βρισκόμαστε στην ξαπλώστρα ενός beach bar που με παράνομο τρόπο κόβει την πρόσβαση προς τη θάλασσα και καταπατά κοινωνικά δικαιώματα και περιβαλλοντικά όρια ή με το να συνεχίζουμε να υποστηρίζουμε, άμεσα ή έμμεσα το φιλελευθερισμό της καταστροφής, δεν νομίζω ότι είναι λύση. Ούτε αποτελεί λύση να ρίχνουμε τις ευθύνες πάντα στους άλλους χωρίς να αναλαμβάνουμε ποτέ εμείς τη δική μας. Γιατί για κάθε περιβαλλοντική καταστροφή ευθυνόμαστε ΟΛΟΙ!

Πριν από μερικά χρόνια έζησα στο πετσί μου τη μεγάλη φωτιά στο πρώτο πόδι της Χαλκιδικής. Κινδύνεψε να καεί το σπίτι μου, όμως μάλλον τη γλίτωσε γιατί είχα πάρει όλα τα απαραίτητα μέτρα που περνούσαν από το χέρι μου για να το αποτρέψω (ναι υπάρχουν… αλλά πόσοι τα γνωρίζουν;;; ) Κάποιο άλλο, διπλανό, κάηκε κατά το ήμισυ. Και ο ιδιοκτήτης του, μετά από ένα χρόνο, ξέρετε τι είπε; «Τώρα που κάηκε το δάσος έχουμε καλύτερη θέα»… Δυστυχώς αυτοί είμαστε! Ξεχνούμε εύκολα και γρήγορα ακόμα και όταν το «κακό» έχει συμβεί στον κόρφο μας. Έχουμε αλλοτριωθεί σε όλα τα επίπεδα…

Αν δεν μαθαίνουμε από τα λάθη μας, τότε μας έρχονται μπροστά μας τέτοια γεγονότα, με μεγαλύτερη σφοδρότητα μάλιστα, μπας και μάθουμε.

Ας αναλογιστούμε τι μπορούμε να κάνουμε σε προσωπικό επίπεδο και στη συνέχεια σε συλλογικό, μέσα από μικρές, ευέλικτες ομάδες, για να συμβάλλουμε στην ανάσχεση της όποιας περιβαλλοντικής καταστροφής και άρα και της δικής μας. Γιατί όλα είναι Ένα! Και μάλιστα να περάσουμε γρήγορα σε πράξεις! Από χθες!

Και τι μπορεί να μας βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση; Μία νέα πρόταση, ένα νέο οικονομικό μοντέλο, αυτό του «Λουκουμά»-The Doughnut Economics.

The Doughnut Economics

Η Kate Raworth, μία Αγγλίδα οικονομολόγος που εργάζεται στο University of Oxford, στο βιβλίο της Doughnut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st Century Economist παρουσιάζει μία διαφορετική πρόταση για το πώς θα πρέπει να «στηθεί» η οικονομία τον 21^ο αιώνα, ώστε να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις και παράλληλα οι άνθρωποι και το γήινο οικοσύστημα να συνυπάρχουν αρμονικά και να ευημερούν. Βασιζόμενη:

• Στα «9 Πλανητικά Όρια» που έχουν οριστεί από τους Rockström et al του Stockholm Resilience Centre, τα οποία αποτελούν και τον περιβαλλοντικό «όροφο» του «Λουκουμά» και αναφέρονται στα όρια που δεν πρέπει να ξεπεραστούν, αν θέλουμε να αποφύγουμε μη αποδεκτές περιβαλλοντικές αλλαγές οι οποίες θα θέσουν σε κίνδυνο τις λειτουργίες του γήινου οικοσυστήματος.
• Στα «12 Κοινωνικά Όρια» που αφορούν τα μίνιμουμ κοινωνικά στάνταρτ, όπως αυτά είναι συμφωνημένα και καταγεγραμμένα στα  Sustainable Development Goals του 2015 και αποτελούν την κοινωνική «βάση» του «Λουκουμά.»

κατέληξε στο ακόλουθο οπτικοποιημένο οικονομικό μοντέλο, που θυμίζει λουκουμά, το οποίο μας λέει ότι μεταξύ των κοινωνικών και πλανητικών ορίων υπάρχει μία ζώνη (πράσινο χρώμα) περιβαλλοντικής ασφάλειας και κοινωνικής δικαιοσύνης στην οποία η ανθρωπότητα μπορεί να αναπτυχθεί και να ευδοκιμήσει:

Το κέντρο του λουκουμά αντιπροσωπεύει το ποσοστό των ανθρώπων παγκοσμίως που δεν έχει τα βασικά για να ζήσει αξιοπρεπώς και να μπορεί να εξελιχθεί, όπως τρόφιμα, νερό, υγειονομική περίθαλψη, ενέργεια, εκπαίδευση, δουλειά και εισόδημα, στέγαση, κοινωνική ισότητα, ισότητα των φύλων, δίκτυα, ειρήνη και δικαιοσύνη και ελευθερία πολιτικής έκφρασης.

Και η μία μεγάλη πρόκληση της ανθρωπότητας είναι να βγάλει όλους τους ανθρώπους έξω από την τρύπα αυτή, από το κέντρο του λουκουμά, όχι όμως με κάθε κόστος, όπως συμβαίνει στη σημερινή εποχή της αέναης καπιταλιστικής ανάπτυξης.

Δεν γίνεται να υπερβούμε τα 9 Πλανητικά Όρια, το εξωτερικό περίβλημα του λουκουμά δηλαδή, αν θέλουμε να διαφυλάξουμε τα γήινα συστήματα που εξασφαλίζουν τη ζωή πάνω στη γη, τα οποία είναι η κλιματική αλλαγή, η απώλεια της βιοποικιλότητας, οι βιογεωχημικές ροές που αφορούν τον κύκλο του αζώτου (Ν) και του φωσφόρου (P), η αλλαγή χρήσης γης, η οξίνιση των ωκεανών, το ατμοσφαιρικό φορτίο αερολυμάτων, η καταστροφή του όζοντος, η χρήση του γλυκού νερού και η χημική ρύπανση που σχετίζεται με τις εκπομπές τοξικών και μικροβιακών ουσιών.

Η συγγραφέας του βιβλίου προτείνει και επτά (7) τρόπους που μπορούν να υποστηρίξουν την Οικονομία του Λουκουμά, οι οποίοι είναι:

1. Να αλλάξουμε το στόχο: από το ΑΕΠ ως κριτήριο προόδου να περάσουμε στο «Λουκουμά.»
2. Να δούμε τη μεγάλη εικόνα: να ξεφύγουμε από την νεοφιλελεύθερη οικονομία και να δημιουργήσουμε νέες αφηγήσεις σχετικά με τη δύναμη της αγοράς, τη συνεργασία με το κράτος, το βασικό ρόλο που πρέπει να παίζουν τα νοικοκυριά και τη συλλογική δημιουργικότητα.
3. Να καλλιεργήσουμε την ανθρώπινη φύση: η οικονομία του 20^ου αιώνα μας λέει ότι θα πρέπει να είμαστε λογικά οικονομικά όντα το οποίο μεταφράζεται ως εξής: θα πρέπει να είμαστε ιδιοτελείς, απομονωμένοι, να τα υπολογίζουμε όλα με βάση το κέρδος, να έχουμε σταθερά γούστα και αξίες και να κυριαρχούμε στη Φύση. Όμως η ανθρώπινη φύση δεν είναι αυτό. Είμαστε κοινωνικά όντα, αλληλεξαρτώμενα, που μπορούν να αλλάξουν αξίες και που εξαρτώνται από το φυσικό περιβάλλον. Και θα πρέπει όλοι να εκπαιδευτούμε προς αυτή την κατεύθυνση.
4. Να εξοικειωθούμε με τα συστήματα: η βασική καμπύλη προσφοράς και ζήτησης που διέπει τη σημερινή οικονομία βασίζεται σε λανθασμένες μεταφορές του 19^ου αιώνα. Θα πρέπει να αρχίσουμε να λειτουργούμε με βάση το System Thinking (Σκεπτόμενα Συστήματα), να μάθουμε να σκεφτόμαστε ότι τα πάντα είναι ένα και ταυτόχρονα υπάρχει μία δυναμική πολυπλοκότητα και ποικιλομορφία στα πάντα. Μέσα από αυτή τη θεώρηση μπορούμε μόνο να βρίσκουμε λύσεις στα προβλήματα που μας απασχολούν.
5. Να σχεδιάζουμε για να διανέμουμε: τον 20^ο αιώνα, μία απλή καμπύλη, αυτή του Kuznets, έστειλε ένα ισχυρό μήνυμα για την ανισότητα: ότι πρέπει να χειροτερέψει κάτι για να βελτιωθεί και τελικά θα επέλθει και η ανάπτυξη. Όμως η ανισότητα δημιουργείται από λάθος σχεδιασμό και δεν είναι καθαρά οικονομική. Η αναδιανομή όχι μόνο του πλούτου, αλλά και των φυσικών πόρων, της γης, του ελέγχου της τεχνολογίας, της γνώσης και της δύναμης για δημιουργία αξίας, στον 21^ο αιώνα θα πρέπει να είναι must.
6. Να δημιουργήσουμε για να αναδημιουργήσουμε: η οικονομική θεωρία μας λέει ότι το «καθαρό» περιβάλλον είναι μία πολυτέλεια για τους πλούσιους. Και αυτή η άποψη ενισχύθηκε (για μία ακόμη φορά) από την Περιβαλλοντική Καμπύλη του Kuznets, η οποία καταδεικνύει ότι η ρύπανση θα πρέπει να επιδεινωθεί πριν λυθεί το πρόβλημα και μετά τελικά το περιβάλλον θα καθαρίσει. Όμως τέτοιος οικολογικός νόμος δεν υφίσταται. Η υποβάθμιση είναι το αποτέλεσμα ενός εκφυλιστικού βιομηχανικού σχεδιασμού. Ο αιώνας μας απαιτεί λύσεις που οδηγούν στην κυκλική και όχι στη γραμμική οικονομία και όλοι οι άνθρωποι θα πρέπει να πάρουν μέρος σε αυτή τη διαδικασία.
7. Να είμαστε αγνωστικιστές σχετικά με το θέμα «ανάπτυξη»: η σημερινή οικονομική θεωρία βλέπει την αέναη ανάπτυξη ως το μοναδικό δρόμο και αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της αύξησης του ΑΕΠ. Όμως στη Φύση τίποτα δεν αναπτύσσεται για πάντα. Το να ξεφύγουμε από τον εθισμό της αύξησης του ΑΕΠ είναι κάτι πάρα πολύ δύσκολο (εδώ βασίζεται η καταναλωτική κοινωνία και η κοινωνία του ‘δεν βαριέσαι’…) Το σημερινό οικονομικό σύστημα μας λέει ότι θα πρέπει να υφίσταται συνεχώς ανάπτυξη, είτε αυτό μας συμβάλλει στην ευημερία μας είτε όχι. Αυτό που χρειαζόμαστε όμως είναι οικονομίες οι οποίες θα μας βοηθούν να ζούμε σε μία κατάσταση wellbeing, είτε αναπτύσσονται είτε όχι.

Συμπέρασμα;

Το νέο αυτό οικονομικό μοντέλο θα έλεγα ότι είναι ουσιαστικά ένας άλλος τρόπος ζωής. Ένα άλλο mindset, πολύ διαφορετικό απ’ αυτό που διέπει σήμερα όλη την ανθρωπότητα. Η ενοποίηση των κοινωνικών και των περιβαλλοντικών διαστάσεων είναι πλέον απαραίτητη, αν θέλουμε να εξακολουθήσει να υπάρχει ζωή πάνω στη γη, δίκαιη για όλους. Aν θέλουμε να αποτρέψουμε οποιαδήποτε μεγάλη καταστροφή. Αν θέλουμε να ευημερήσουμε όλοι ισορροπημένα και όχι μόνο το 1% του παγκόσμιου πληθυσμού (η ελίτ της καταστροφής.)

Χρειάζεται λοιπόν να δημιουργήσουμε οικονομίες-τοπικές, εθνικές και παγκόσμιες- που θα συμβάλλουν στο να ζούμε όλοι μέσα στο «Λουκουμά» και οι οποίες συνεχώς θα εξελίσσονται, ανάλογα με τα δεδομένα. Κι αυτό εξαρτάται από όλους μας και όχι μόνο από τους κρατούντες, τους οικονομολόγους, αυτούς που διαμορφώνουν πολιτικές. Ας μην τα περιμένουμε όλα έτοιμα! Πρέπει κι εμείς να γίνουμε «οικονομολόγοι».

Όλες οι περιβαλλοντικές καταστροφές στον πλανήτη μας συμβαίνουν γιατί δεν σεβόμαστε ούτε τα 9 Πλανητικά Όρια, ούτε τα 12 Κοινωνικά Όρια. Η Φύση λένε εκδικείται. Δεν μου αρέσει αυτή η έκφραση καθόλου, γιατί δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Η Φύση, πάντα προσπαθεί να βρει την ισορροπία της… δεν είναι κακιά! Αν στην προσπάθειά της να ισορροπήσει προκύπτουν άσχημες συνέπειες για τους ανθρώπους, δεν φταίει η Φύση γι’ αυτό, αλλά οι άνθρωποι που την αψήφησαν.

Το ζητούμενο είναι κάθε τέτοια μεγάλη καταστροφή να μας οδηγεί σε επαναπροσδιορισμό και μετασχηματισμό και όχι σε κούφια λόγια και θλίψη (ενίοτε δήθεν) η οποία σε μία βδομάδα εξανεμίζεται.  

Ας σκεφτούμε λοιπόν όλοι τι κάνουμε ή τι μπορούμε να κάνουμε για να βρισκόμαστε μέσα στο «Λουκουμά» και ας δράσουμε άμεσα, με ό,τι μέσα έχουμε στα χέρια μας. Και μπορούμε να κάνουμε πολλά!

Δήμητρα Ζερβάκη, ΕΜΒΑ, PMP, TTT

 

Πηγή:

Kate Raworth, 2018. Doughnut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economist. Chelsea Green Publishing.