Μπορούμε να Ανακόψουμε την Ανάπτυξη της Καταστροφής και να Σώσουμε τον Πλανήτη μας;

22 Απριλίου. Η μέρα που εδώ και 46 χρόνια είναι αφιερωμένη στη Γη, γνωστή ως «Earth Day»-«Διεθνής Ημέρα της Γης.» Ο εορτασμός της ξεκίνησε το 1970 από τις ΗΠΑ, με ένα κάλεσμα του ακτιβιστή John McConell και του γερουσιαστή Gaylord Nelson προς τους ανθρώπους να αντιδράσουν στην καταστροφή του πλανήτη. Πλέον, έχει διαμορφωθεί ένα παγκόσμιο κίνημα, το «Earth Day Network» που αριθμεί πάνω από 50.000 μέλη από 196 χώρες του κόσμου και έχει ως σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος. Κάθε χρόνο, η μέρα αυτή, έχει κι ένα συγκεκριμένο θεματικό αντικείμενο. Η 22^η Απριλίου του 2016 είναι αφιερωμένη στα δένδρα. Σε όλο τον κόσμο διοργανώνονται δράσεις με στόχο την ευαισθητοποίηση του κόσμου και την ενημέρωση του σε hot θέματα που αφορούν τη διατήρηση της ζωής πάνω στη Γη και την προστασία των γήινων οικοσυστημάτων.

Σήμερα λοιπόν θα γιορτάσουμε την Παγκόσμια Ημέρα της Γη φυτεύοντας δένδρα, διαβάζοντας ερευνητικά δεδομένα σχετικά με την σημασία των δένδρων για τη ζωή μας. Φτάνει όμως αυτό; Φτάνουν οι εορτασμοί μιας Παγκόσμιας Μέρας για να ανατραπεί η αρνητική επίδραση του ανθρώπινου παράγοντα πάνω στη Γη;

Κατά την άποψη της επιστημονικής κοινότητας, των ακτιβιστών αλλά και πολλών «απλών» ανθρώπων, που ουσιαστικά κατέχουν και τη μεγαλύτερη δύναμη και μπορούν να διαμορφώσουν την πραγματικότητα, όχι, δεν φτάνει.

Η Εποχή του Ανθρωπόκαινου

Ζούμε πλέον στην «Anthropocene Era»-«Εποχή του Ανθρωπόκαινου», όπως υποστηρίζουν πολλοί επιστήμονες. Ζούμε σε μία νέα γεωλογική εποχή κατά την οποία ο άνθρωπος επιδρά, δυστυχώς αρνητικά, στον τρόπο λειτουργίας της βιόσφαιρας. Γίνεται δηλαδή ο ίδιος ένας γεωλογικός παράγοντας, μια γεωλογική δύναμη στον πλανήτη, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Andrew Knoll, Professor of Earth and Planetary Sciences at Harvard University.

Ο άνθρωπος, στο όνομα της «καλύτερης ζωής» και της εξέλιξης, έχει ξεχάσει ότι είναι άμεσα συνδεδεμένος με τη Φύση και το Περιβάλλον. Έχει ξεχάσει ότι αποτελεί μόνο ένα μέρος του κοινωνικο-οικολογικού συστήματος και έχει ταχθεί να υπηρετεί την ανάπτυξη με κάθε κόστος, χωρίς να συνειδητοποιεί τις συνέπειες των πράξεών του.

Οι οικονομίες και οι κοινωνίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, είναι ενοποιημένες, με τη βιόσφαιρα. Με τη λεπτή αυτή σφαίρα που βρίσκεται γύρω από τον πλανήτη, η οποία στηρίζει όλη τη ζωή στη Γη και που περιλαμβάνει όλα εκείνα τα οικοσυστήματα τα οποία προσφέρουν στον άνθρωπο ένα φιλόξενο κλίμα, καθαρό νερό, τροφή και πολλά άλλα αγαθά και υπηρεσίες. Όμως, αυτή η ενοποίηση δεν αντανακλάται ούτε στις πολιτικές που ακολουθούνται σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά ούτε και στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Και όχι μόνο αυτό. Πολλοί έχουν φτάσει στο σημείο να υποστηρίζουν χωρίς ντροπή και χωρίς ίχνος ευσυνειδησίας ότι τα περιβαλλοντικά θέματα εμποδίζουν την «αληθινή» ανάπτυξη.

Η πίεση που ασκούμε εμείς οι άνθρωποι στο κλίμα και τα οικοσυστήματα της Γης τα τελευταία χρόνια είναι άνευ προηγουμένου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό που σχετίζεται με την παραγωγή της τροφή μας. Η γεωργία χρησιμοποιεί το 35% της γήινης επιφάνειας, που σημειωτέον, πρόκειται για την μεγαλύτερη χρησιμοποιούμενη έκταση σε επίπεδο πλανήτη, και παρ’ όλα αυτά, το 33% του φαγητού που παράγεται πετιέται. Αυτό το παράδειγμα αντανακλά το λάθος δρόμο που έχουμε πάρει τόσο σε επίπεδο παραγωγής όσο και σε επίπεδο κατανάλωσης της τροφής μας.

Το ζητούμενο όμως δεν είναι να καθόμαστε και να μιλάμε μόνο για τις καταστροφές και να κλαίμε την μοίρα μας. Έτσι προκύπτει το βασικό ερώτημα: «Μπορούμε να κάνουμε κάτι ώστε να αντιστρέψουμε αυτή την κατάσταση, να βάλουμε φρένο στην ανάπτυξη της καταστροφής;»

Τα 9 Πλανητικά Όρια

Η απάντηση που έρχεται από το Stockholm Resilience Centre είναι θετική. Ναι, μπορούμε να αποτρέψουμε την καταστροφή του πλανήτη και την εξαφάνιση των ειδών, συμπεριλαμβανομένου και του Homo sapiens (του ανθρώπινου είδους), αρκεί να μην επιτρέψουμε την υπέρβαση των «9 Πλανητικών Ορίων.» Και τι είναι τα Πλανητικά Όρια;

Τα τελευταία χρόνια, ο Johan Rockström, Γενικός Διευθυντής του  Stockholm Resilience Centre και καθηγητής του Πανεπιστημίου  της Στοκχόλμης όπου διδάσκει Διαχείριση Φυσικών Πόρων, μαζί με μία ομάδα 17 επιστημόνων εισήγαγε μία νέα επιστημονική έννοια, ένα νέο επιστημονικό πλαίσιο το οποίο ονομάζεται «Planetary Boundaries»-«Πλανητικά Όρια». Τα όρια αυτά δεν θα πρέπει να ξεπεραστούν αν θέλουμε να αποφύγουμε μη αποδεκτές περιβαλλοντικές αλλαγές οι οποίες θα θέσουν σε κίνδυνο τις λειτουργίες του Γήινου Συστήματος . Ο Rockström δηλώνει: «Ο πλανήτης έχει αποδειχθεί ο καλύτερος μας φίλος απορροφώντας τις ενέργειές μας και δείχνοντας την ανθεκτικότητά του, όμως για πρώτη φορά στην ιστορία μας, είμαστε σε μία φάση που τελικά ίσως μετατρέψουμε τον πλανήτη από φίλο σε εχθρό μας.»

Τα «9 Πλανητικά Όρια» αναφέρονται στις ακόλουθες 9 διεργασίες του Γήινου Συστήματος:

1. Κλιματική Αλλαγή
2. Ακεραιότητα Βιόσφαιρας που περιλαμβάνει τη γενετική ποικιλότητα-βιοποικιλότητα και τη λειτουργική ποικιλότητα
3. Βιογεωχημικές Ροές που αφορούν τον κύκλο του αζώτου (Ν) και του φωσφόρου (P)
4. Αλλαγή Χρήσης Γης
5. Οξίνιση Ωκεανών
6. Ατμοσφαιρικό Φορτίο Αερολυμάτων
7. Καταστροφή του Όζοντος
8. Χρήση Γλυκού Νερού
9. Χημική Ρύπανση που σχετίζεται με τις εκπομπές τοξικών και μικροβιακών ουσιών που αναφέρονται στην εικόνα ως «novel entities» (συνθετικοί οργανικοί ρύποι, ενώσεις βαρέων μετάλλων, ραδιενεργά υλικά κ.ά.)

Η πρώτη επιστημονική δημοσίευση που αφορούσε τα «9 Πλανητικά Όρια» έγινε το 2009, ενώ μία αναθεωρημένη μορφή της, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science το 2015  όπου αναφέρονται ποια είναι αυτά τα «9 Πλανητικά Όρια» και που βρισκόμαστε σε επίπεδο υπέρβασής τους. Σύμφωνα με τη δημοσίευση του 2015, τέσσερα (4) από τα «9 Πλανητικά Όρια» έχουν ξεπεραστεί και αυτό οφείλεται καθαρά και μόνο στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Τα τέσσερα (4) αυτά όρια είναι, όπως φαίνεται και στην εικόνα που ακολουθεί, η Κλιματική Αλλαγή και η Απώλεια της Ακεραιότητας της Βιόσφαιρας, δύο πλανητικά όρια τα οποία οι επιστήμονες τα θεωρούν τα πιο βασικά μιας και οποιαδήποτε σημαντική αλλαγή σε αυτά θα οδηγήσει το γήινο οικοσύστημα σε μία νέα κατάσταση, καθώς και η Αλλαγή Χρήσης Γης και οι Βιογεωχημικές Ροές (Ν & P).

Resilience Thinking

Ακόμα κι αυτή τη στιγμή λοιπόν, που τέσσερα (4) από τα «9 Πλανητικά Όρια» έχουν ξεπεραστεί, υπάρχει ελπίδα όμως δεν υπάρχει πολύς χρόνος. Και ποια είναι αυτή η ελπίδα;

Το «Resilience Thinking»-«Ανθεκτική, Ελαστική, Συνεκτική και Επαναστατική Σκέψη.»

Ο όρος «Resilience», για τον οποίο έχουν γραφτεί πολλά επιστημονικά άρθρα , αναφέρεται στην ικανότητα ενός συστήματος-ενός ανθρώπου, ενός δάσους, μιας πόλης, μιας οικονομίας-να αντιμετωπίσει μία αλλαγή και να συνεχίσει να αναπτύσσεται/εξελίσσεται. Αναφέρεται στο πώς μπορεί ο άνθρωπος και η Φύση να χρησιμοποιήσουν κάποια σοκ, όπως μια οικονομική κρίση ή την απώλεια της βιοποικιλότητας ή την κλιματική αλλαγή, για να δώσουν ώθηση στην καινοτόμο σκέψη αλλά και στην παραγωγή νέας αξίας μέσα από την ανανέωση.

Το «Resilience Thinking» αφορά έναν τρόπο σκέψης, και άρα και δράσης, που σχετίζεται με την ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων, τη διατήρηση της αειφορικής παραγωγικότητας αλλά και την ικανότητα αποκατάστασης των ζημιών που έχει ήδη υποστεί η βιόσφαιρα. Εμπεριέχει τις έννοιες της συνεχούς μάθησης, της ποικιλότητας και της ικανότητας προσαρμογής σε ένα ευρύ φάσμα πολύπλοκων προκλήσεων.

Βασικός στόχος του «Resilience Thinking» είναι η εύρεση καινοτόμων τρόπων επανασύνδεσης του ανθρώπου με τη βιόσφαιρα με παράλληλη συγκράτηση των «9 Πλανητικών Ορίων» σε αποδεκτά επίπεδα.

Οι καταστροφές που συντελούνται, τα σοκ που βιώνουμε δηλαδή, όπως πχ. ένας μεγάλος σεισμός, μία έκρηξη ηφαιστείου, ένας ισχυρός τυφώνας, και στοιχίζουν τις ζωές πολλών έμβιων όντων (μεταξύ αυτών και των ανθρώπων) αλλά και οικοσυστημάτων, δεν συμβαίνουν γιατί η Γη είναι εκδικητική.  Συμβαίνουν γιατί πολύ απλά εμείς οι άνθρωποι την εξωθούμε να δράσει με έναν τέτοιο τρόπο στην προσπάθειά της να ξαναβρεί τη χαμένη της ισορροπία. Αυτό που δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ακόμα, δυστυχώς, είναι ότι μαζί με τη Γη έχουμε χάσει κι εμείς την ισορροπία μας γιατί πολύ απλά είμαστε συνδεδεμένοι άρρηκτα μαζί της.

Η ανάγκη άμεσης υιοθέτησης του Resilience Thinking από όλους τους ανθρώπους πάνω στη Γη είναι επιβεβλημένη και πρέπει να γίνει… χθες (το πώς μπορούμε να εφαρμόσουμε το Resilience Thinking θα αποτελέσει αντικείμενο ενός επόμενου άρθρου.)

Έτσι λοιπόν, καλώς υπάρχει η Διεθνής Ημέρα της Γης. Μας ταρακουνάει. Όμως δεν είναι πλέον αρκετή μία μέρα να κάνει τη διαφορά. Εμείς οι άνθρωποι, εύκολα μπαίνουμε στη διαδικασία να τιμήσουμε και να υπηρετήσουμε για μία μέρα έναν «μεγάλο» σκοπό, όμως την επόμενη το ξεχνούμε και ξαναμπαίνουμε στο τριπάκι της καταστροφικής ανάπτυξης και της πρόκλησης σοκ. Έχουμε μικρή μνήμη.

Οι εορτασμοί της Διεθνούς Ημέρας της Γης θα πρέπει να αποτελούν μέρος της καθημερινότητά μας κι αυτό μπορεί να καταστεί εφικτό μόνο μέσα από την συνειδητή καθημερινή μας αυτο-εκπαίδευση, ενημέρωση και δράση σε θέματα που αφορούν την ίδια μας την ύπαρξη. Γιατί πολύ απλά, αν η Γη καταστραφεί θα καταστραφούμε κι εμείς μαζί της.

Η καταστροφή του πλανήτη μας είναι αναστρέψιμη. Αρκεί να επιδείξουμε όλοι επιτακτική συνέπεια στην υλοποίηση καλά σχεδιασμένων και αποτελεσματικών projects που σέβονται και προστατεύουν το γήινο οικοσύστημα, που τιμωρούν και εξαλείφουν  την συλλογική ασυνειδησία και τις καταστροφικές πολιτικές και που προωθούν τη δημιουργία αποτελεσματικών δικτύων συνεργασίας.

 

Δήμητρα Ζερβάκη, EMBA, PMP, TTT

 

Πηγές:

• Rockström, J., W. Steffen, K. Noone, Å. Persson, F. S. Chapin, III, E. Lambin, T. M. Lenton, M. Scheffer, C. Folke, H. Schellnhuber, B. Nykvist, C. A. De Wit, T. Hughes, S. van der Leeuw, H. Rodhe, S. Sörlin, P. K. Snyder, R. Costanza, U. Svedin, M. Falkenmark, L. Karlberg, R. W. Corell, V. J. Fabry, J. Hansen, B. Walker, D. Liverman, K. Richardson, P. Crutzen, and J. Foley. 2009. Planetary boundaries:exploring the safe operating space for humanity. Ecology and Society 14(2): 32. [online] URL: http://www.ecologyandsociety.org/vol14/iss2/art32/
• Steffen, W., Richardson, K., Rockström, J., Cornell, S.E., Fetzer, I., Bennett, E.M., Biggs, R.,  CarpenteR, S.R., Vries, W., Wit, S.,  Folke, C., Gerten, D., Heinke, J., Mace, G.M.,  Persson, L.M., Ramanathan, V., Reyers,B.,  and S. Sörlin, 2015. Planetary boundaries: Guiding human development on a changing planet. Science  13 Feb 2015: Vol. 347, Issue 6223, DOI: 10.1126/science.1259855
• Erie Ellis, 2013. The Anthropocene. Encyclopedia of Earth. [online] URL: http://www.eoearth.org/view/article/150125/
• Resilience Thinking: Publication of the Stockholm Resilience Centre entitled “Applying resilience thinking. Seven principles for building resilience in social-ecological systems”.

Photo Credit: absolutebodo.com