Γιατί Δεν Πρέπει να Διαχωρίζουμε τον Αγροτικό από το Διατροφικό Τομέα

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, ακούγονται στην Ελλάδα οι όροι Αγροτικός Τομέας, Διατροφικός Τομέας και η σύνθεση αυτών των δύο, Αγρο-Διατροφικός Τομέας.

Σπούδασα Γεωπονία και στα χρόνια μου, στο τρίτο έτος, έπρεπε ο κάθε φοιτητής να επιλέξει κατεύθυνση-φυτική παραγωγή, ζωική παραγωγή, διατροφή, έγγειες βελτιώσεις και αγροτική οικονομία. Έπρεπε να εξειδικευτούμε. Αυτό ορίζει ο Ευκλείδειος τρόπος εκπαίδευσης. Δηλαδή τι; Να διασπούμε όλα τα πολύπλοκα φαινόμενα σε πιο απλά μέρη και στη συνέχεια να προσπαθούμε να τα περιγράψουμε με έναν ολοκληρωμένο, αντικειμενικό και αιτιοκρατικό τρόπο.

Όμως οι εποχές έχουν αλλάξει και οι απαιτήσεις πλέον είναι άλλες. Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Στο εξωτερικό ζητούν επιστήμονες που έχουν diversified knowledge. Που ξέρουν πώς λειτουργούν τα πολύπλοκα φαινόμενα και ξέρουν ότι αυτά δεν μπορούν να διασπαστούν γιατί όταν συμβαίνει αυτό χάνουν τις αρχικές τους ιδιότητες οι οποίες προκύπτουν από την αλληλεξάρτηση των μερών τους.

Ναι, για να κατανοήσουν οι επιστήμονες κάποιες λειτουργίες χρειάζεται κάποιες φορές και η διάσπαση γιατί πολύ απλά έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε κατά βάση τον αναλυτικό νου μας. Όμως αυτό που κατάλαβα μέσα από την εικοσάχρονη επαγγελματική μου πορεία είναι ότι χωρίς τη σύνθεση, χωρίς την ενοποίηση δεν μπορεί να συμβεί τίποτα.

Όταν λοιπόν πρέπει να εκπονήσω κάποια μελέτη ή να γράψω κάποιο White Paper ή άρθρο που αναφέρεται σε αγροτικά θέματα ή λειτουργώ ως business coach (καθοδηγητής) σε επιχειρηματίες που ασχολούνται με τον Αγροτικό Τομέα δεν είναι δυνατόν να διαχωρίσω τους δύο τομείς-Αγροτικό & Διατροφικό. Πάνε πακέτο. Η πράξη αυτό δείχνει. Στην παγκόσμια βιβλιογραφία, σε επιστημονικά άρθρα, σε νόρμες και ντιρεκτίβες της Ε.Ε. οι δύο αυτοί τομείς αντιμετωπίζονται ως ένας όταν μιλάμε για βρώσιμα προϊόντα. Και αν σ’ αυτήν την «εξίσωση» βάλουμε και την επιχειρηματικότητα, που το ζητούμενο εκεί είναι, η παραγωγή ωφέλειας για πολλούς ενδιαφερόμενους-stakeholders, τότε είναι που δεν μπορούμε και δεν πρέπει αυτούς τους δύο τομείς να τους διαχωρίζουμε.

Όμως ας δούμε τι λέει και η παγκόσμια βιβλιογραφία!

Ορισμοί Αγροτικού, Διατροφικού, Αγροδιατροφικού Τομέα & Αγροτικής Επιχειρηματικότητας

Σίγουρα, όταν αναφέρεται κάποιος σ’ αυτούς τους δύο τομείς θα μπορούσε να γράψει κι ολόκληρο βιβλίο. Όμως θα προσπαθήσω μέσα σε λίγες γραμμές να δώσω την ουσία.

Ο Αγροτικός Τομέας σχετίζεται με την επιστήμη και την τέχνη της καλλιέργειας φυτών στο έδαφος ή σε άλλα υποστρώματα και της εκτροφής ζώων με στόχο την παραγωγή προϊόντων διατροφής, προϊόντων που καλύπτουν άλλες ανθρώπινες ανάγκες και την παραγωγή οικονομικού οφέλους.

Ο Διατροφικός Τομέας αναφέρεται στη μεταποίηση, αποθήκευση/διατήρηση, διανομή/διάθεση και παροχή τροφίμων και ποτών.

Και Αγροδιατροφικός Τομέας αναφέρεται στον αγροτικό/γεωργικό τομέα, στη βιομηχανία τροφίμων και στο διανεμητικό κλάδο. Οι εφοδιαστικές του αλυσίδες του είναι δύο: (α) εφοδιαστική αλυσίδα των νωπών αγροτικών προϊόντων τα οποία διατίθενται στην αγορά φρέσκα & (β) εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων και ποτών τα οποία υπόκεινται σε επεξεργασία και στη συνέχεια διατίθενται στην αγορά.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων (FAO) εισάγει έναν ακόμα όρο, το Agroprocessing Industry ο οποίος αναφέρεται στην επεξεργασία πρώτων υλών και ενδιάμεσων προϊόντων που προέρχονται από τον Αγροτικό Τομέα. Δηλαδή στην μετατροπή των προϊόντων που προέρχονται από τη γεωργία, τη δασοκομία και την αλιεία.

Εκεί που υπάρχει διαφοροποίηση σε επίπεδο Αγροτικού Τομέα είναι σε σχέση με το είδος των παραγόμενων προϊόντων. Μπορεί τα προϊόντα να είναι βρώσιμα, δηλαδή τρόφιμα, αλλά μπορεί να είναι και μη-βρώσιμα, πχ βιοκαύσιμα (σύμφωνα με το FAO).

Έτσι λοιπόν όταν χρησιμοποιούμε τον όρο Αγροδιατροφικός Τομέας αναφερόμαστε στην παραγωγή, τη μεταποίηση, τη διακίνηση και την παροχή των βρώσιμων αγροτικών προϊόντων.

Σύμφωνα πάλι με το FAO δεν πρέπει να γίνεται πια διαχωρισμός πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγικής διαδικασίας, δηλαδή Αγροτικού Τομέα και Διατροφικού Τομέα όταν μιλάμε για βρώσιμα προϊόντα, γιατί πλέον είναι πολύ δύσκολο να διακριθούν οι φάσεις της παραγωγής πρώτων υλών, της επεξεργασίας και της μεταποίησης λόγω της εκβιομηχάνισης της γεωργίας και της ανάπτυξης καθετοποιημένων παραγωγικών μονάδων. Έτσι λοιπόν το Agroprocessing Industry είναι ένας νέος βιομηχανικός τομέας που στην περίπτωση των βρώσιμων προϊόντων ονομάζεται Αγροδιατροφικός!

Η δε Αγροτική Επιχειρηματικότητα-Agribusiness, σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει ο FAO, αφορά τις συλλογικές επιχειρηματικές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα from farm to fork-από το αγρόκτημα στο πιρούνι.

Ο όρος Αγροτική Επιχειρηματικότητα, σύμφωνα με όλα τα προαναφερόμενα, θα μπορούσε να μετονομαστεί και σε Αγροδιατροφική Επιχειρηματικότητα αν θέλουμε να είμαστε πιο συγκεκριμένοι και πιο scientific oriented!

Όπως έχω ξαναπεί και στο άρθρο μου «Γιατί για Κάποιους οι Λέξεις Επιχειρηματικότητα και Επιχειρηματίας Είναι Κόκκινο Πανί;» οι λέξεις είναι ουδέτερες και υπάρχουν συγκεκριμένοι ορισμοί που μας βοηθούν να συνεννοούμαστε μεταξύ μας. Καλό λοιπόν θα είναι να γνωρίζουμε αυτούς τους ορισμούς όταν ασχολούμαστε με έναν συγκεκριμένο κλάδο έτσι ώστε να μην παραπληροφορούμε τον κόσμο για δημιουργία εντυπώσεων!

Ζούμε στην Εποχή της Ενοποίησης

Οι λειτουργίες λοιπόν αυτών των δύο τομέων παλιότερα διαχωριζόταν αλλά τώρα πια κάτι τέτοιο είναι αρκετά δύσκολο (όπως προαναφέρθηκε). Και για να ασχολούμαστε με την ουσία, γιατί σε τελική ανάλυση αυτό πρέπει να κάνουμε πάντα και να μην παίζουμε με τις λέξεις, ο Αγροτικός και ο Διατροφικός Τομέας ανήκουν στην ίδια Αλυσίδα Αξίας.

Όπως λέει και ο David Shing, Digital Prophet της AOL, ζούμε πια στην εποχή του ενδιαφέροντος, Interest Age όπου το κέντρο δεν είναι το προϊόν αλλά ο άνθρωπος! Δεν μιλούμε πια για προϊόντα αλλά για την αξία που παράγεται και διανέμεται στους καταναλωτές και για την αξία που επιστρέφει στους φορείς που τα παράγουν, όποιοι κι αν είναι αυτοί.

Μιλούμε για branding και για brand story που στοχεύει στις καρδιές των ανθρώπων μέσα από προτάσεις αξίας με νόημα, μέσα από την παροχή πραγματικών ωφελειών που λύνουν υπαρκτά προβλήματα, καλύπτουν πραγματικές ανάγκες και βοηθούν τους ανθρώπους να ζουν σε μία κατάσταση well being. Μιλούμε για brands τα οποία προσφέρουν εμπειρίες!

Σ’ αυτό το πλαίσιο ο Αγροτικός και ο Διατροφικός Τομέας, θέλουν δε θέλουν, θα πρέπει να ενοποιηθούν γιατί πραγματική αξία δεν μπορεί να παραχθεί μόνο σε επίπεδο πρωτογενούς παραγωγής.

Και ας μην ξεχνάμε ότι ο Αγροδιατροφικός Τομέας συνδέεται άμεσα και ουσιαστικά με την οικονομικο-κοινωνική ανάπτυξη μιας και συμβάλλει ενεργά και ουσιαστικά στη διαμόρφωση εμπειριών (προϊόντων) θεματικού τουρισμού όπως του αγροτουρισμού και του οινικού τουρισμού, της γαστρονομίας κ.ά! (ενοποίηση παντού!)

Η Περίπτωση της Ελλάδας

Θα μπορούσε κάποιος να μου πει ότι ό,τι έχει αναφερθεί μέχρι τώρα αφορά περισσότερο το εξωτερικό και εδώ είναι Ελλάδα.

Ναι, εδώ είναι Ελλάδα. Ναι είμαστε σε μία χώρα που δεν έχει μεγάλες καλλιεργητικές εκτάσεις. Ο κλήρος είναι μικρός και λίγοι είναι οι παραγωγοί που έχουν στην κατοχή τους πολλά στρέμματα ή μπορούν να νοικιάσουν μεγάλες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης. Άρα οι ποσότητες που μπορεί να παράξει ένας αγρότης είναι περιορισμένες.

Ναι, είμαστε σε μία χώρα που η δύναμη των παραγωγών, αν λάβουμε υπόψη μας και τη δυσκολία που υφίσταται σε επίπεδο συνεργασιών, είναι μικρή. Δεν έχουν τη δυνατότητα να διαχειρίζονται πολλούς πόρους.

Ναι, είμαστε σε μία χώρα που πολλοί από τους παραγωγούς δεν έχουν επιχειρηματικό πνεύμα και το χειρότερο… δεν θέλουν να μπουν σ’ αυτή τη διαδικασία.

Τέλος, ναι, είμαστε σε μία χώρα που η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών έχει μειωθεί λόγω κρίσης. Από παντού ακούγεται ότι θα πρέπει οι παραγωγοί να στραφούν στις εξαγωγές… (με τι προσόντα όμως;)

Αυτές οι τέσσερις (4) ελληνικές πραγματικότητες σε συνδυασμό με τις αυξημένες απαιτήσεις της αγοράς για διάθεση προϊόντων αληθινής αξίας απαιτούν μία νέα, διαφορετική, ενοποιημένη αντιμετώπιση της αγροτικής παραγωγής βασισμένη στο branding.

Και τι σημαίνει πρακτικά αυτό;

Ότι οι παραγωγοί θα πρέπει να πάνε ένα βήμα παραπέρα (υπάρχουν πολλά καλά παραδείγματα!) Θα πρέπει, έστω και σ’ ένα μικρό βαθμό να μεταποιήσουν τα προϊόντα τους. Να μπουν δηλαδή και στο Διατροφικό Τομέα. Θα πρέπει εν μέρει ή/και ολικώς, ανάλογα με τις δυνατότητές τους και τη θέλησή τους, να καθετοποιήσουν την παραγωγή τους. Έτσι μόνο μπορεί να υπάρξει προστιθέμενη αξία.

Οι μικρές αγροτικές επιχειρήσεις που ασχολούνται με την καλλιέργεια φυτών των οποίων τα πρωτογενή προϊόντα προορίζονται για βρώση, για να είναι βιώσιμες θα πρέπει να μετατραπούν σε Αγροδιατροφικές!

Αυτή άλλωστε είναι η τάση σε παγκόσμιο επίπεδο, ακόμα και στα υπό ανάπτυξη κράτη, και αυτή η πρακτική παρουσιάζεται και προωθείται ως βέλτιστη από τα Ηνωμένα Έθνη.

Συμπέρασμα

Όπως έχω δηλώσει πολλές φορές λατρεύω την ενοποίηση. Το Integration είναι αυτό που μας βοηθάει να εξελισσόμαστε. Η φύση, το σύμπαν, οι πιο δημιουργικοί και πετυχημένοι άνθρωποι λειτουργούν με βάση την ενοποίηση και την αυτοοργανούμενη κρισιμότητα.

Πιστεύω ότι ήρθε ο καιρός να το καταλάβουμε αυτό καλά στην Ελλάδα. Να καταλάβουμε ότι πρέπει να σταματήσουμε να διαχωρίζουμε και να αρχίσουμε να συνθέτουμε. Ας μην πηγαίνουμε προς τα πίσω!

Ναι, υπάρχει ο Αγροτικός και ο Διατροφικός Τομέας. Αν θέλουμε όμως η Ελλάδα να πάει μπροστά θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ΕΝΑ. Θα πρέπει να υπάρχει ο Αγροδιατροφικός Τομέας και η Αγροδιατροφική Επιχειρηματικότητα.

Δήμητρα Ζερβάκη, EMBA, PMP, TTT

Πηγές:

FAO: http://www.fao.org/ag/ags/agribusiness-development/en/ & http://www.fao.org/docrep/w5800e/w5800e12.htm

Van der Vorst, J.G.A.J., 2000. Effective Food Supply Chains – Generating, Modelling and Evaluating Supply Chain Scenarios. University of Wageningen, The Netherlands.

Photo credit: http://www.ift.org