Η Μασημένη Καινοτομία

«Καινοτομία.» Μία λέξη η οποία φοριέται πολύ. Όλα τα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά τα εθνικά ζητούν προτάσεις προς χρηματοδότηση οι οποίες θα είναι καινοτόμες. Οι πολυεθνικές αλλά και μικρότερες επιχειρήσεις δημιουργούν τμήματα καινοτομίας και οι ιδρυτές τους ή τα executive στελέχη τους, στις παρουσιάσεις που κάνουν για τα καινούργια τους προϊόντα, χρησιμοποιούν τη λέξη «καινοτομία» ακαταπαύστως και αδιαλείπτως.

Η Καινοτομία της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Πριν από κάποια χρόνια ήμουν μέλος μιας ομάδας επιστημόνων η οποία δούλευε για να καταθέσει ένα project για το περιβάλλον στο πλαίσιο μιας κοινοτικής πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μία από τις δουλειές που είχα αναλάβει ήταν να γράψω το state of the art , το κομμάτι δηλαδή της πρότασης που ουσιαστικά, με βάση τη βιβλιογραφική έρευνα, θα αποδείκνυε ότι η δική μας πρόταση είναι καινοτόμα σε σύγκριση με ό,τι καλύτερο υπήρχε στο συγκεκριμένο επιστημονικό πεδίο μέχρι εκείνη τη στιγμή. Έτσι λοιπόν άρχισα τη δική μου έρευνα σε επίπεδο επιστημονικών άρθρων, άλλων πετυχημένων projects που είχαν ήδη ολοκληρωθεί, πατεντών, κ.ά. Τα περισσότερα στοιχεία που βρήκα αφορούσαν το ίδιο τελικό προϊόν/υπηρεσία, το οποίο φυσικά και έλεγαν ότι ήταν καινοτόμο, και ειδικά για τα projects τα οποία χρηματοδοτήθηκαν, σήμαινε ότι η ΕΕ τα θεώρησε καινοτόμα. Όμως στην ουσία όλα ήταν τα ίδια απλά τα είχαν περιγράψει λίγο διαφορετικά.

Κατά την άποψή μου, βασισμένη στα ευρήματα της έρευνάς μου, τίποτα απ’ όλα όσα είχα βρει δεν ήταν καινοτόμο. Ήταν μια μασημένη καινοτομία. Όλα αναφερόταν στο ίδιο τελικό προϊόν/υπηρεσία, χωρίς να υπάρχει ουσιαστικά καμία διαφοροποίηση. Και φυσικά χωρίς να προσφέρουν στους δυνητικούς χρήστες έναν νέο τρόπο, έναν καλύτερο τρόπο για να υλοποιούν δράσεις προστασίας του περιβάλλοντος.

Ομολογώ ότι θύμωσα πολύ γιατί αυτό αποτέλεσε το κερασάκι στην τούρτα. Μία τούρτα που τη «έτρωγα» για πολλά χρόνια δουλεύοντας σε ανάλογα projects ή/και διαβάζοντας και ακούγοντας περί καινοτομίας. Θύμωσα με την κοροϊδία και με το ότι ανεχόμαστε να υπάρχουμε και να λειτουργούμε σ’ ένα σύστημα που αναπαράγει τον εαυτό του, χωρίς ουσιαστικά να εξελίσσεται. Και να ήταν μόνο αυτό… Αυτό το σύστημα μας χρησιμοποιεί όλους, τον καθένα από τη θέση που βρίσκεται, μέσα από καλοστημένους θεσμούς, κανόνες και νόρμες-π.χ. όλοι δίνουμε χρήματα τα  οποία πηγαίνουν στα χρηματοδοτικά πακέτα των ευρωπαϊκών προγραμμάτων-για να κερδίζουν κάποιοι λίγοι και να γλύφουν κάποια κοκαλάκια οι πολλοί και να χαίρονται, να πιστεύουν ότι είναι και σπουδαίοι γιατί πήραν ένα βραβείο καινοτομίας από την ΕΕ.

Και δυστυχώς αυτήν την τούρτα συνεχίζουμε και την τρώμε έχοντας δημιουργήσει μία παράλληλη οικονομία σε όλη την ΕΕ η οποία βασίζεται στα μιμητικά καινοτομικά projects.

Ο Επιχειρηματικός Μιμητισμός

Εκτός όμως από τη μιμητική καινοτομία στα projects της ΕΕ ή και τα εθνικά υπάρχει και η μιμητική καινοτομία και στο πεδίο του «επιχειρείν.»

Οι περισσότερες ιδέες μας για τη δημιουργία νέων προϊόντων/υπηρεσιών προκύπτουν από τις υποθέσεις που κάνουμε βασιζόμενοι σ’ αυτό που νομίζουμε ότι ξέρουμε ή σ’ αυτό που νομίζουμε ότι είναι αληθινό και όχι βασιζόμενοι σ’ αυτό που θα μπορούσε να είναι αληθινό. Αυτό πηγάζει από την ανάγκη μας να νιώθουμε ασφαλείς, από την ανάγκη μας να παίρνουμε αποφάσεις χαμηλού ρίσκου γιατί φοβόμαστε την αποτυχία. Κι αυτή η στάση μας οδηγεί ουσιαστικά  στο μιμητισμό. Στο να κάνουμε «μία από τα ίδια.» Κάθε γωνία στο κέντρο της Θεσσαλονίκης έχει και ένα καφέ. Σε κάθε γειτονία θα βρει κανείς 2 και 3 πολλές φορές καταστήματα τύπου «Εστία» τα οποία προσφέρουν ακριβώς τα ίδια προϊόντα/υπηρεσίες, την ίδια αξία δηλαδή, ελάχιστα διαφοροποιημένα κάποιες φορές ή όπως τα ονομάζω… κάπως upgraded, συνήθως σε επίπεδο εμπειρίας. Όμως αυτό δεν είναι καινοτομία.

Η Εποχή της Μετα-Καινοτομίας

Καινοτομία είναι η υλοποίηση δημιουργικών ιδεών. Καινοτομία είναι να δημιουργούμε προϊόντα/υπηρεσίες και να εκπονούμε projects τα οποία είναι προκλητικά και αλλάζουν το status quo, αλλάζουν την αγορά, αλλάζουν τις ζωές μας προς το καλύτερο, πολλές φορές με αιφνίδιο τρόπο.  Αρκετοί πλέον χρησιμοποιούν την έκφραση «Disruptive Innovation» για να υποδηλώσουν αυτό που προανέφερα. Αυτό που σημαίνει στην πραγματικότητα ο όρος «καινοτομία» (δηλαδή… άλλαξε ο Μανωλιός και έβαλε τα ρούχα του αλλιώς…) Όμως κι αυτή η έκφραση έχει γίνει buzz, όπως ακριβώς και η λέξη «καινοτομία» και δεν έχει να προσφέρει κάτι περισσότερο.

Ένα είναι σίγουρο! Παράγοντας ιδέες οι οποίες μετασχηματίζονται σε υποτίθεται καινοτόμα προϊόντα, ενώ στην ουσία πρόκειται για καθαρό μιμητισμό, για ένα copy-paste μιας υποτίθεται πετυχημένης συνταγής η οποία όμως δεν προσφέρει καμία αξία ούτε σε μας τους ίδιους αλλά ούτε και στον κόσμο, δεν καταφέρνουμε τίποτα άλλο από το να αναπαράγουμε μία άρρωστη κατάσταση (ειδικά στην περίπτωση των ευρωπαϊκών και εθνικών projects.)

Γι’ αυτό λοιπόν ας κατανοήσουμε τι σημαίνει καινοτομία και ας περάσουμε σε ένα νέο επίπεδο, το οποίο ονομάζω μετα-καινοτομικό. Ας εμβαθύνουμε λίγο περισσότερο και ας προσπαθήσουμε να προσφέρουμε προϊόντα/υπηρεσίες τα οποία θα συμβάλλουν πραγματικά, αληθινά σε θετικές αλλαγές στις ζωές των ανθρώπων και θα ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις τους. Ας σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε πια τη λέξη καινοτομία και disruptive innovation συνέχεια… γιατί οι λέξεις παίζουν κι αυτές το ρόλο τους και όσο πιο πολύ χρησιμοποιούμε έναν όρο, τόσο αυτός χάνει την αξία του και τη σημασία του. Η λέξη καινοτομία δεν κρύβει πια μέσα της κανένα μυστήριο, κανένα ξεχωριστό νόημα. Έχει καταντήσει να είναι μονοδιάστατη ενώ η εξέλιξη είναι πάντα πολυδιάστατη. Έχει αντικαταστήσει τη λέξη αναβάθμιση αλλά και τη λέξη ανταγωνιστικότητα, ενώ δεν έχει καμία σχέση μ’ αυτές. Έχει χάσει πια το πραγματικό της νόημα.

Οι δημιουργικοί άνθρωποι, που εμπνέουν τους συνεργάτες τους, τους φίλους τους, τον κόσμο, σπάνια χρησιμοποιούν τη λέξη καινοτομία. Αντιθέτως, ενστερνίζονται αυτό που ονομάζει ο μουσικός της τζαζ Frank Barrett «Double Vision»-την ικανότητα να δρα κανείς με αυτοπεποίθηση, ακόμα και αν αμφισβητεί, προβληματίζεται και κρίνει τις πεποιθήσεις του, τη δική του θεώρηση για τα πράγματα. Οι άνθρωποι με «Double Vision» ρισκάρουν να φανούν μη ρεαλιστές, ακόμα και ανόητοι, όταν κάνουν εκείνες τις κινήσεις οι οποίες διαταράσσουν τη ρουτίνα και θέτουν ακόμα και ακραίους, «άπιαστους» θα μπορούσε να πει κανείς, στόχους, κάτι που απαιτεί την ύπαρξη της ικανότητας της πρόκλησης. Δρουν ακόμα και όταν δεν υπάρχουν εκείνα τα δεδομένα που θα μπορούσαν να υποστηρίξουν μία τέτοια συμπεριφορά, ούτε και τα στοιχεία της αγοράς τα οποία να δικαιολογούν οποιαδήποτε αλλαγή από αυτές που προσπαθούν να υλοποιήσουν.

Οι δημιουργικοί άνθρωποι δεν ακολουθούν την πεπατημένη και δεν πέφτουν στην παγίδα της ειδημοσύνης. Η μιμητική καινοτομία είναι κάτι άγνωστο γι’ αυτούς. Υπάρχουν σε μία κατάσταση μετα-καινοτομική και έτσι καταφέρνουν να κάνουν τομές και να αλλάζουν τον κόσμο. Κι αυτό είναι «αληθινή» καινοτομία!

 

Δήμητρα Ζερβάκη, EMBA, PMP, TTT

 

Πηγές:

Frank J. Barrett, 2012. Yes to the Mess: Surprising Leadership Lessons from Jazz. Boston: Harvard Business Review Press.

John Howkins, 2010. Creative Ecologies: Where Thinking is a Proper Job. University of Queensland Press.