Τι Πρέπει να Ζητούμε από μία Βιβλιοθήκη;
Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας έμοιαζε περισσότερο με ένα «MakerSpace» παρά με τις αποστειρωμένες, απόλυτα ήσυχες βιβλιοθήκες, όπου απαγορεύεται να τρως, να μιλάς, να κουνιέσαι. Τις βιβλιοθήκες όπου υπάρχουν πολλά ράφια με πολλά βιβλία, άνθρωποι να κάθονται σε μη αναπαυτικές καρέκλες και να διαβάζουν, και βιβλιοθηκονόμοι ανέκφραστοι, όλοι ίδιοι, που περιφέρονται στους διαδρόμους τακτοποιώντας βιβλία και επιβάλλοντας ταυτόχρονα την ησυχία καθισμένοι πίσω από το γραφείο ή τον πάγκο τους. Αυτό που μόλις περιέγραψα είναι η εικόνα που έρχεται στο μυαλό των περισσότερων ανθρώπων όταν σκέφτονται τη λέξη βιβλιοθήκη. Είναι ο ορισμός της βιβλιοθήκης όπως αυτός προέκυψε από τις αρχές, τους νόμους και τις νόρμες που επιβλήθηκαν από τη Βιομηχανική Επανάσταση. Μαζική, πανομοιότυπη παραγωγή με χρήση κοινών διαδικασιών.
Τι είναι μία Βιβλιοθήκη;
Ιστορικά οι βιβλιοθήκες ήταν χώροι προαγωγής και παραγωγής της γνώσης. Έπαιζαν το ρόλο του διευκολυντή στην παραγωγή και στο δίκαιο μοίρασμα της πληροφορίας, με στόχο την ανάπτυξη και την εξέλιξη των κοινοτήτων που υπηρετούσαν. Όμως τα πράγματα άλλαξαν. Ζούμε στην εποχή του Branding και της Προηγμένης Τεχνολογίας. Η ίδια η επιστήμη ανατρέπει τον εαυτό της μέσω των αποτελεσμάτων της σύγχρονης εφαρμοσμένης έρευνας και έτσι ανατρέπονται και ορισμοί που τους αποδεχόμασταν ως αξιώματα.
Ο ορισμός μιας βιβλιοθήκης στην εποχή της προσοχής, της σχετικότητας και του Human-to-Human Marketing οφείλει και πρέπει να αποπνέει την έννοια της διεύρυνσης και όχι του περιορισμού. Ο ορισμός πρέπει να είναι γενικός και κάθε βιβλιοθήκη να αυτοκαθορίζεται βάσει των αναγκών, των προβλημάτων, των «θέλω» των ανθρώπων-μελών της. Κάθε βιβλιοθήκη πρέπει να είναι μοναδική, να έχει το δικό της «Γιατί-Πώς-Τι», γιατί πολύ απλά και οι ομάδες των ανθρώπων που εξυπηρετούνται από αυτή, καθώς και οι εργαζόμενοί της είναι μοναδικοί και ως σύνολο έχουν κάποιες κοινές αντιλήψεις, ανάγκες, σκέψεις, όνειρα, ανάλογα με το που ζουν, με τι ασχολούνται. Ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους και τα θέματα με τα οποία είναι αντιμέτωποι.
Πρέπει όλοι μας να αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε τις βιβλιοθήκες ως φυσικές ή/και ψηφιακές πλατφόρμες που υλοποιούν πολλά, αλληλοσυμπληρούμενα projects. Ως πλατφόρμες αυτo-διαχειριζόμενες από τις κοινότητες, από όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Ως πλατφόρμες δημιουργίας και διάχυσης βιωματικής γνώσης και όχι μόνο σαν χώρους διαβάσματος. Ως πλατφόρμες ενοποίησης. Και πρώτα απ’ όλα, οι ίδιοι οι βιβλιοθηκονόμοι πρέπει να τις αντιμετωπίζουν έτσι. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν και να είναι χρήσιμες στην εποχή της υψηλής τεχνολογίας και των κοινωνικών δικτύων. Σε μία εποχή που οι εξελίξεις μας προσπερνούν. Σε μία εποχή που το φυσικό με το εικονικό/ψηφιακό θα πρέπει να συνυπάρχουν και να συνδέονται αρμονικά.
Οι νέες βιβλιοθήκες
Όμως δεν φτάνει να αρχίσουμε να βλέπουμε αλλιώς τις βιβλιοθήκες. Όπως προανέφερα, θα πρέπει να συμμετέχουμε όλοι στην μετάλλαξή τους. Είτε λειτουργούμε ως πολίτες που πληρώνουν για να υπάρχουν οι Δημόσιες Βιβλιοθήκες, είτε ως σπουδαστές που πληρώνουν για να μορφωθούν σε ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο που διαθέτει μία βιβλιοθήκη, δεν θα πρέπει μόνο να απαιτούμε να αλλάξουν. Θα πρέπει να γίνουμε οι συνδημιουργοί τους, οι παρακινητές τους αλλά και οι εμπνευστές τους. Και πάντα έχοντας στον μυαλό μας ότι…
Μία βιβλιοθήκη μπορεί να αποτελεί το μέρος όπου παράγεται νέα γνώση και διαχέεται αυτή η νέα γνώση. Μπορεί να αποτελεί έναν χώρο που φιλοξενεί εκδηλώσεις θεματικές με αντικείμενα που απασχολούν την τοπική κοινότητα. Μπορεί να γκρεμίσει τα τείχη που περιορίζουν την πρόσβαση στη γνώση και να υποστηρίζει τα δικαιώματα των ανθρώπων και τα προσωπικά τους δεδομένα. Μπορεί να δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, να βοηθάει τους ανθρώπους να ξεφύγουν από την ανεργία. Μπορεί να υποστηρίζει τη δημιουργία βιώσιμων, αειφορικών επιχειρήσεων. Να διευρύνει τους ορίζοντες των παιδιών και των νέων. Να εκπαιδεύει τους ανθρώπους σε νέα πεδία ώστε να αποκτήσουν νέες δεξιότητες και ικανότητες και ιδιαίτερα στο πεδίο του STEM. Να παίξει βασικό ρόλο στην προώθηση του Flipped Learning-Ανεστραμμένη Μάθηση και να προωθεί το Gamification-Παιχνιδοποίηση στη μάθηση. Μπορεί να διευκολύνει τους ανθρώπους στις συναλλαγές τους με το κράτος. Να παρέχει δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο, να δίνει πληροφορίες για το πώς κάποιος μπορεί να ψάξει και να βρει πληροφορίες σε ψηφιακή μορφή ή για το πώς μπορεί να διαβάσει ένα e-book στην ταμπλέτα του ή στο έξυπνο κινητό του. Μπορεί να ενδυναμώσει τους ανθρώπους και να τους εμπνεύσει ώστε να βρουν το «Γιατί» τους, το πάθος τους, και να τους προτρέψει να το ακολουθήσουν. Να υποστηρίζει τη νέα, διευρυμένη επιχειρηματικότητα και να μάθει στους ανθρώπους τη δύναμη της δικτύωσης, της ανταλλαγής ιδεών και πληροφοριών. Να παρέχει ένα χώρο πειρασμού, παιχνιδιού και διασκέδασης. Να καταγράψει την ιστορία ενός τόπου και να συμβάλλει στη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Να μεταφέρει την τεχνογνωσία που κατέχει σε άλλους τομείς, προάγοντας έτσι την καινοτομία. Να δημιουργήσει νέα επιχειρηματικά μοντέλα που προσφέρουν αξία στον κόσμο αλλά και στην ίδια. Να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο για τοπικά αλλά και για παγκόσμια προβλήματα. Μπορεί να συμβάλλει στην αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος και στην ανάπτυξη και εξέλιξη των ανθρώπων που την υπηρετούν. Να δώσει τη δυνατότητα της πρόσβασης στην πληροφορία και στην προσωπική ανάπτυξη σε όλους τους ανθρώπους-φτωχούς, αδικημένους, μετανάστες, πλούσιους-χωρίς διακρίσεις, από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη κι αν βρίσκονται, χωρίς να απαιτείται η φυσική τους παρουσία.
Μια βιβλιοθήκη μπορεί να επικεντρώνεται σε συγκεκριμένες ομάδες-στόχους στις οποίες να παρέχει ό,τι χρειάζονται και τους υπόλοιπους ανθρώπους της κοινότητάς της να τους εξυπηρετεί όσο πιο δίκαια μπορεί, χωρίς να τους αποκλείει. Μπορεί να δώσει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να μοιραστούν τις ιστορίες τους, να συνδεθούν μεταξύ τους συναισθηματικά και νοητικά και να υλοποιήσουν projects που παράγουν αξία. Μπορεί να προσεγγίσει διαθεματικά και διεπιστημονικά σοβαρά θέματα που σχετίζονται με την υγεία των ανθρώπων και του πλανήτη. Να προσφέρει στο γηραιό πληθυσμό δημιουργικές διεξόδους. Να προσφέρει στους «συνδεδεμένους» ανθρώπους χώρους «αποσύνδεσης». Μπορεί να δημιουργεί και να προωθεί στρατηγικές γρήγορης «ανάρρωσης» από φυσικές, κοινωνικές και οικονομικές καταστροφές-Resilience Center. Να συμμετέχει ενεργά σε θέματα που αφορούν την Οικονομία Διαμοιρασμού-Sharing Economy. Μία βιβλιοθήκη μπορεί να «εκμεταλλευτεί» τη νέα τάση του Fandom, που αναφέρεται σε ανθρώπους που είναι παθιασμένοι με ένα αντικείμενο και δημιουργούν φυσικές ή/και ψηφιακές κοινότητες για να μοιραστούν τις ιδέες τους, το περιεχόμενο που παράγουν και να δημιουργήσουν νέο. Ή/και μπορεί να αξιοποιήσει την άλλη νέα τάση, αυτή του Fast Casual που αναφέρεται στη θέληση των ανθρώπων να επισκέπτονται χώρους ιδιαίτερης αισθητικής που σκέφτονται τον ψηφιοποιημένο πελάτη, όπου μπορούν να φάνε γρήγορα μεν, αλλά υγιεινά. Μία βιβλιοθήκη, εκτός από το να δανείζει βιβλία, μπορεί να δίνει πρόσβαση σε ψηφιακά βιβλία μέσω της τεχνολογίας της επαυξημένης πραγματικότητας κάνοντας χρήση του QR coding.
Οι βιβλιοθήκες Hubs
Στην εποχή των Big Data-Μεγάλων Δεδομένων οι βιβλιοθήκες πρέπει να είναι κόμβοι-hubs. Να είναι θερμοκοιτίδες βιωματικής γνώσης, κοινωνικής και πνευματικής εξέλιξης και να χτίζουν κοινότητες, όπως είπε ο David Lankes, καθηγητής βιβλιοθηκονομίας, ομιλητής, σύμβουλος, συγγραφέας. Δεν θα πρέπει να μας συνδέουν με άψυχα πράγματα αλλά με ζωντανά, με άλλους ανθρώπους. Όπως έκανε η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας.
Άρα τι θα πρέπει να ζητούμε από τις βιβλιοθήκες;
Να μετατραπούν σε χώρους όπου όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη μαθαίνουν ο ένας από τον άλλον. Από ήσυχα κτίρια με ένα ή και δύο χώρους φασαρίας να μετατραπούν σε χώρους «φασαρίας» με ένα ή και δύο χώρους ησυχίας.
Μια βιβλιοθήκη μπορεί πραγματικά να βοηθήσει τους ανθρώπους να ξεφύγουν από την παγίδα της μετριότητας. Να αναπτύξουν όλο το δυναμικό τους και να χτίσουν όλοι μαζί μία νέα, καλύτερη πραγματικότητα, μέσα από τη διάδραση, τη βιωματική γνώση, τη συνεργασία και το fun.
Δήμητρα Ζερβάκη, EMBA, PMP, TTT
Photo credit: http://d.lib.ncsu.edu/myhuntlibrary/